Samenvatting: handhaving

Doordat (land)bouwvoertuigen voor de wetswijziging nog geen kenteken hebben, zijn er beperkte middelen om op deze (land)bouwvoertuigen te handhaven. Met betrekking tot handhaving en de nieuwe wet- en regelgeving wordt ingegaan op de huidige situatie, de potenties voor handhaving als gevolg van APK-, registratie- en kentekenplicht en wat hiervan de veiligheidseffecten zijn en de verwachting wat daadwerkelijk gaat gebeuren.

Onderzoeksvragen

De onderzoeksvragen met betrekking tot handhaving zijn de volgende:

1. Zijn de toelatings-, permanente- en gebruikseisen dusdanig ingericht dat de politie bij staandehouding kan handhaven en voor een deel van de technische controle de assistentie van de RDW kan inroepen?

2. Heeft invoering van de kentekenplicht in combinatie met het eerder ingevoerde T-rijbewijs geleid tot een betere handhaafbaarheid van landbouwverkeer?

3. Welke gegevens zijn er over de resultaten van de handhaving, d.w.z. aantal en type bekeuringen als gevolg van de uitgevoerde controles?

4. Wat is er bekend over het tegengaan van oneigenlijk gebruik zoals het ontduiken van milieuzones?

Deze vragen zijn eerder beantwoord in de eerdere rapportage, 0-meting (RHDHV, 2021), klik hier voor conclusies over veiligheid en handhaving van de 0-meting. Aan de hand van bekeuringsgegevens 2017-2021, een verdieping in gegevens 2021 en een expertbijeenkomst met participatie van Politie, OM, RDW, Fedecom en Cumela is gezocht naar verdere inzichten over deze vragen.

Bekeuringen

Aantal geregistreerde overtredingen

Het aantal geregistreerde overtredingen door LBT en MMBS is vergelijkbaar tussen 2020 en 2021; het gaat om ruim 1.500 bekeuringen (bron: CJIB). Dit geldt ook voor de overtredingen per type reglement (met name bekeuring met betrekking tot Regeling Voertuig en het Reglement Verkeersregels en verkeerstekens). 

Veel voorkomende overtredingen zijn het voertuig niet op orde hebben/ voertuig met gebreken, niet handsfree rijden, lading/ uitrustingsstuk of zicht niet op orde (met name door lading), overschrijden van de snelheidslimiet/ max. constructiesnelheid, het niet houden aan verkeersregels en het niet op orde hebben van het keuringsbewijs.

Dit zijn vergelijkbare overtredingen als voorgaande jaren. Waarbij tussen 2020 en 2021 een afname is te zien in het aantal voertuigen dat zich niet houdt aan de verkeersregels (o.a. voorrang verlenen). En een toename is te zien in voertuigen die niet op orde zijn/ gebreken hebben of waarvan het keuringsbewijs niet op orde is. Nieuwe categorie is het kenteken niet op orde hebben (niet goed zichtbaar, niet goed bevestigd). Het gaat om enkele bekeuringen in 2021. Meer informatie.

Overtredingen per type voertuig

In de geregistreerde overtredingen is onderscheid gemaakt naar LBT en MMBS. Er is verder geen onderscheid gemaakt naar type (land)bouwvoertuigen (met 1 of meerdere aanhangers). Geregistreerde overtredingen zijn voornamelijk door LBT. Dit is ook de grootste categorie (land)bouwvoertuigen. Tussen 2020 en 2021 is dit aantal vergelijkbaar. Alleen is het aantal LBT's met 1 aanhangwagen sterk gestegen.

Geregistreerde overtredingen naar provincie

Het aantal geregistreerde overtredingen per provincie in 2021 is weergegeven in onderstaand diagram. In 2021 zijn de meeste overtredingen geregistreerd in de provincies Zuid-Holland, Noord-Brabant en Gelderland. Tussen 2020 en 2021 is er met name in provincie Zuid-Holland een sterke toename van het aantal bekeuringen (+46%), gevolgd door Utrecht (+27%) en Flevoland (+26%). In provincies Overijssel en Drenthe is het juist met circa 20% afgenomen.

Wanneer de aantallen bekeuringen worden afgezet tegen de aantallen (land)bouwvoertuigen (incl. aanhangwagens en getrokken uitrustingsstukken) per provincie (bekeuringsdichtheid), dan zijn de provincies met de hoogste bekeuringsdichtheid Zuid-Holland, Utrecht, Noord-Holland en Flevoland. Hiervan zitten 3 provincies in de Randstad.

Contact wegbeheerders en politie m.b.t. handhaving

Uit de enquête met wegbeheerders volgt dat enkele wegbeheerders in het afgelopen jaar contact hebben gehad met de politie over handhaving van (land)bouwverkeer. Er is contact geweest met betrekking tot ontheffingen, handhaving op snelheid, onveiligheid van voertuigen of het is ter sprake gekomen in een regulier overleg.

Resultaten uit expertoverleg

Hieronder beschrijven we de veiligheidsproblematiek van landbouwvoertuigen en daarna beschrijven we wat op korte en op langere termijn gewenste initiatieven en acties zijn om de handhaving op dit terrein verder te verbeteren. Vervolgens zijn de aandachtspunten voor korte en lange termijn beschreven. Deze volgen uit resultatne van het expertoverleg. Klik hier voor nadere resultaten van het expertoverleg.

Geïnventariseerde mogelijke problemen en oplossingsrichtingen

De nieuwe wetgeving heeft de mogelijkheden voor verkeershandhaving gericht op landbouwvoertuigen duidelijk verbeterd. Tijdens de expertbijeenkomst is er veel aandacht geweest voor verschillende grijze gebieden, c.q. knelpunten tussen wetgeving, handhaving en veiligheid voor (land)bouwverkeer, en mogelijke oplossingsrichtingen. Onderstaande tabel zet deze op een rij. Een aantal van de oplossingsrichtingen wordt ook verder besproken en eventueel uitgewerkt in de Adviesgroep Regelgeving. 

Mogelijke knelpunten tussen wetgeving voor landbouwvoertuigen en handhavingspraktijk, en mogelijke oplossingsrichtingen.

Aandachtspunten

Met het oog op verkeersveiligheid van landbouwvoertuigen vatten we op basis van literatuur en expert opinion de volgende belangrijke aandachtspunten voor veiligheid en voorlichting en handhaving (Jaarsma, 2016; OvV, 2010; SWOV, 2017):  

• door hun breedte en gewicht, en vaak ook door de blokkering van het zicht van  de bestuurder zijn (land)bouwvoertuigen inherent gevaarlijker dan andere voertuigen met als gevolg dat ze zoveel mogelijk op veilige routes moeten worden geleid, met zo min mogelijk ontmoetingen met ander, kwetsbaar verkeer; naast handhaving ligt hier een belangrijke taak voor wegbeheerders die veilige routes regelen  of plannen, en voor agrarische ondernemers die in planning van hun vervoer het liefst ook rekening houden met verkeersveiligheid.

• een optimale zichtbaarheid en herkenbaarheid van de totale voertuigcombinatie voor andere weggebruikers is van groot belang, en in dat verband is aandacht in voorlichting en handhaving en mogelijk nieuwe wetgeving voor gebruik van de afgeknotte driehoek, gebruik van zwaailichten en belichting .

• de veiligheid van het getrokken materieel - uitstekende delen, remmen, belading - blijft een belangrijk aandachtspunt voor voorlichting, handhaving, en nieuwe wetgeving.

• veilig gedrag van de chauffeurs zelf is uiteraard van groot belang, bijvoorbeeld geen gebruik van handheld telefoons; via voorlichting, handhaving en veilige bedrijfscultuur moet het gedrag van chauffeurs in positieve richting beïnvloed worden.

Korte termijn

Op korte termijn (2022-2023) kan een aantal initiatieven plaatsvinden om handhaving van landbouwvoertuigen verder te verbeteren. 

Voorlichting

(Verkeers)handhaving is niet alleen repressief, maar omvat alle activiteiten die gericht zijn op het bevorderen van naleving (van Erp, 2008; Goldenbeld, 2004). In Nederland is het algemene motto voor handhaving altijd geweest geen handhaving zonder communicatie en geen communicatie zonder handhaving (Goldenbeld, 2004). De experts geven ook aan dat voorlichtingsbijeenkomsten van politie aan agrarische ondernemers erg effectief zijn geweest voor preventie van overtredingen.

Voorlichting aan partijen - ondernemers, wegbeheerders, politie intern – over het gebruik van landbouwvoertuigen kan:

• Aandacht vestigen op problemen en oplossingen inzake de inzet van landbouwvoertuigen; 

• Effectiviteit van het toezicht op landbouwvoertuigen verhogen;

• Agrarische ondernemers gelegenheid bieden om boetes en economische schade te vermijden;

• Zichtbaarheid en herkenbaarheid van voertuigen vergroten voor overige weggebruikers (o.a. afgeknotte driehoek, breedtemarkering, zwaailichten);

• Alternatieve oplossingen voor veilig vervoer met landbouwvoertuigen aanreiken.

Het blijft dus belangrijk om in het kader van preventie partijen zo goed mogelijk voor te lichten over wat er in het kader van de nieuwe wetgeving over landbouwvoertuigen van hen wordt verlangd. Tijdens de expertbijeenkomst in 2022 is vastgesteld dat voertuigeigenaren zich vaak niet realiseren waarvoor “ze tekenen” als ze een aanvraag doen voor registratie en kenteken van een voertuig.

De communicatie van de overheid over nieuwe wetgeving is vaak technisch-juridisch van aard; de overheid durft om begrijpelijke redenen vaak niet af te wijken van letterlijke wetsteksten. Partijen als RDW, Fedecom en Cumela doen goede pogingen om de wetgeving rond landbouwvoertuigen in duidelijker taal uit te leggen. Het is aan te bevelen dat de overheid communicatie over de nieuwe wetgeving zelf ook meer stimuleert.    

Tijdens de expertbijeenkomst in 2022 is als kennishiaat vastgesteld dat voertuigeigenaren zich vaak niet realiseren waarvoor “ze tekenen” als ze een aanvraag doen voor registratie en kenteken van een voertuig. In dit kader organiseert Cumela op 23 juni 2022 samen met politie een voorlichtingsbijeenkomst over (land)bouwvoertuigen in het Brabantse Zundert waarbij agrarische ondernemers, wegbeheerders en RDW aansluiten, en waarbij het doel is om in gezamenlijk overleg tot een beter inzicht en oplossingen te komen over de vraag hoe het regionale gebruik van landbouwvoertuigen zowel verkeersveiligheid als economische doelen kan bedienen. We bevelen aan om dit soort bijeenkomsten in alle regio’s in Nederland minimaal eenmaal jaarlijks te organiseren. De overheid zou hiervoor zeker ook een financiële of organisatorische ondersteuning kunnen aanbieden.

Richtlijnen voor proportionele handhaving

De handhaving op overtredingen van landbouwvoertuigen is door de kentekening van voertuigen vereenvoudigd. Eén van de sterkste handhavingsmiddelen is het opleggen van een wok. Maar dit middel kan ook disproportioneel zijn of lijken als de economische schade erg groot is. Politie zelf moet bij voorkeur niet de economische schade hoeven afwegen bij hun beslissing. Duidelijke richtlijnen hierover in de politieorganisatie en communicatie hierover richting agrarische ondernemers lijkt gewenst. De politie zelf heeft aangegeven dat intern de richtlijnen hierover wel duidelijk zijn.

Vervolgacties korte termijn

Tijdens de expertbijeenkomst zijn de volgende vervolgacties in 2022 besproken.

1. CVOM zal een aantal dossiers doorlichten (in samenwerking met politie) om te bezien of feitcodes door politie en OM juist gebruikt en toegepast worden. Dit kan leiden tot een betere werkinstructie binnen de politie zelf (dat bekeuring niet geschreven kan worden) en OM (opmerken dat het niet klopt).

2. RDW-expert bespreekt met collega’s in afdeling Ontwikkeling Voertuig Reglementering van de RDW (OVR) of een afgeknotte driehoek in Europese typegoedkeuring toegevoegd moet worden.

3. Politie en RDW gaan gezamenlijk na of het (bestaande) communicatiekanaal voor melding van niet voldoen aan voertuigeisen door politie gebruikt kan worden als mogelijk alternatief voor rijverbod.

In de 2-meting zal hierop nog worden teruggekomen.

Inzicht in verkeersveiligheid van landbouwverkeer

Ten slotte valt voor de kortere termijn ook te denken aan een nadere verkenning van ongevalsgegevens van (land)bouwverkeer. Goede gegevens over ongevallen met landbouwverkeer zijn voor de beschouwing van mogelijk nieuwe maatregelen op dit terrein onmisbaar. Het eerdere onderzoek naar de verkeersveiligheid van landbouwverkeer is gebaseerd op gegevens uit de jaren 2010-2015 of nog ouder (Jaarsma, 2016; OvV, 2010; SWOV, 2017). Daarom is het aan te bevelen om verkeersongevallen met (land)bouwvoertuigen weer beter in kaart te brengen en te analyseren. Dat zou kunnen gebeuren via een aanvulling van de huidige ongevallenregistratie middels nieuw diepteonderzoek (2023-2025), de verwerking van bestaande recente onderzoeken uitgevoerd door politie, en gerapporteerde ongevallen in de media. SWOV, politie en RDW zouden hierop kunnen samenwerken.

Lange termijn

Experts stemmen overeen dat veel onveiligheid van het landbouwverkeer te maken heeft met - soms verouderd - materieel en uitrustingstukken die aan het voertuig worden gekoppeld. Slechte herkenbaarheid van getrokken materieel, gevaarlijke uitstekend delen, onjuiste belichting, en inadequate remsystemen (mede ook door verouderde wetgeving) worden genoemd als onderdelen van de problematiek met getrokken materieel. Op langere termijn – denk aan 2030-2040 - is vanuit verkeersveiligheid beschouwd een gefaseerde invoering van een APK voor categorieën getrokken materieel – aanhangwagens en uitrustingstukken - aan te bevelen als een logische stap richting grotere voertuigveiligheid van het landbouwverkeer.  

Het invoeren van een generieke APK-plicht voor alle landbouwvoertuigen zal op veel weerstand stuiten, met name in de agrarische sector. Dit zal als kostenverhogend worden gezien. Belangrijk leidend principe in de agrarische sector is dat kosten zo laag mogelijk gehouden moeten worden, omdat zij deze niet kunnen doorberekenen in hun productprijzen. Dan zal ook aangetoond moeten worden of APK aantoonbaar bijdraagt aan verbetering van de verkeersveiligheid. Kortom, een generieke APK-plicht voor alle landbouwvoertuigen lijkt niet haalbaar, maar er  kan zeker wel nagedacht worden over een APK voor specifieke categorieën aanhang-wagens en verwisselbare machines die een bovengemiddeld risico met zich met lijken te dragen.

Goede gegevens over ongevallen met landbouwverkeer zijn voor de beschouwing van mogelijk nieuwe maatregelen op dit terrein onmisbaar. Het eerdere onderzoek naar verkeersveiligheid van landbouwverkeer is gebaseerd op inmiddels al wat oudere gegevens uit jaren 2010-2015 of nog ouder (Jaarsma, 2016; OvV, 2010; SWOV, 2017). Daarom is het aan te bevelen dat verkeersongevallen met landbouwverkeer weer wat beter in kaart worden gebracht en geanalyseerd. Dat zou moeten gebeuren met aanvulling van huidige registratie middels nieuw diepte-onderzoek en de verwerking van bestaande diepte-onderzoeken uitgevoerd door politie.